Hałas to wszystkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka sprężystego oddziałujące na organizm ludzki. Hałas uważa się za czynnik ingerujący w stan środowiska.
Na czym polega ochrona przed hałasem?
Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska. W szczególności poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, jak i na zmniejszaniu poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy jest on przekroczony.
Główne źródła emisji hałasu do środowiska stanowią obiekty przemysłowe, ruch drogowy, kolejowy i lotniczy, a tym samym kształtują one klimat akustyczny w rejonie ich oddziaływania.
Negatywnymi skutkami wywołanymi hałasem są: zmęczenie, złe samopoczucie, możliwość doprowadzenia do częściowej lub całkowitej utraty słuchu, a także utrudnienia w wypoczynku. Hałas powoduje ponadto poważne zmiany psychosomatyczne, m.in. takie jak:zagrożenie nadciśnieniem, zaburzenia nerwowe, zaburzenia w układzie kostno – naczyniowym.
Zagadnienie ochrony środowiska przed hałasem uregulowane jest przede wszystkim w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (art. 112-120a). Zgodnie z art. 2 ust. 2a u.p.o.ś. przepisów tej ustawy nie stosuje się w zakresie hałasu powstałego w związku z powszechnym korzystaniem ze środowiska, które przysługuje każdemu z mocy ustawy. Powszechnym korzystaniem ze środowiska jest w myśl art. 4 ust. 1 u.p.o.ś. m.in. wprowadzanie do środowiska substancji lub energii (jest to emisja, a więc również i hałas) bez użycia instalacji w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego. Trzeba mieć również na uwadze to, że ochrona niektórych terenów będzie musiała uwzględniać wszystkie źródła hałasu – w tym związane z powszechnym korzystaniem ze środowiska np. dla celów rekreacyjnych zgodnie z art. 116 u.p.o.ś.
Podstawowe definicje
Hałas (art. 3 pkt 5 u.p.o.ś.) – to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16000 Hz..
„Hałas”, w rozumieniu art. 3 pkt 5 u.p.o.ś., nie ma zastosowania do hałasu powodowanego czynnościami domowymi, hałasu powodowanego przez sąsiadów, hałasu w miejscu pracy, hałasu wewnątrz środka transportu ani hałasu powodowanego działaniami wojskowymi na terenach wojskowych.
Hałas – zanieczyszczenie – wobec którego należy przyjmować takie same ogólne zasady postępowania, jak dla pozostałych zanieczyszczeń środowiska. Zanieczyszczenie natomiast w rozumieniu art. 3 pkt 49 u.p.o.ś. jest emisją, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Bez względu na rodzaj emisji, związana jest ona zawsze z działalnością człowieka.
Hałas z urządzeń technicznych nie został unormowany w u.p.o.ś. Ustawodawca nie odnosi się do problematyki zwalczania hałasu powodowanego przez poszczególne rodzaje urządzeń. Podstawę prawną w tym zakresie stanowią przepisy szczególne takie jak:
ustawa z dnia 30 sierpnia 2002r. o systemie oceny zgodności, na podstawie której Minister Gospodarki wydał rozporządzenie z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska, która także wdraża postanowienia dyrektywy nr 2000/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2000r. w sprawie zbliżania ustawodastwie Państw Członkowskich odnoszących się do emisji hałasu do środowiska przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń.
Zgodnie z założeniami dyrektywy konieczne jest zharmonizowanie w ramach rynku wewnętrznego wymogów dotyczących emisji hałasu przez te urządzenia. Wprowadzenie ograniczenia dopuszczalnego poziomu hałasu urządzeń emitujących hałas ma przede wszystkim na celu ochronę zdrowia ludzi i ochronę środowiska. Poza tym społeczeństwo ma również możliwość uzyskania informacji o poziomie hałasu emitowanego przez urządzenia, które – zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska – są wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytkowania, jako kompletny wyrób przeznaczony do konkretnego zastosowania. Wskazać jednak należy, że przepisów powyższego rozporządzenia nie stosuje się do wszystkich urządzeń, w szczególności nie stosuje się ich do urządzeń przeznaczonych do przewozu towarów lub osób transportem drogowym, kolejowym, powietrznym oraz wodnym, jak również specjalnie zaprojektowanych i wykonanych na potrzeby wojska, policji i służb ratownictwa. Rodzaje urządzeń podlegających ograniczeniu emisji hałasu określa wprost załącznik nr 1 do powyższego rozporządzenia.
Hałas ze względu na jego źródło możemy podzielić na hałas: przemysłowy, komunikacyjny (drogi, linie kolejowe, lotniska ) i komunalny (kluby, sklepy, hotele).
Innym podziałem hałasu jest podział hałasu z uwagi na częstotliwość. Wówczas hałas można podzielić na:
– hałas słyszalny (od 16 Hz do 16000 Hz, który jest przedmiotem moich rozważań);
– hałas infradźwiękowy (poniżej 16 Hz);
– hałas ultradźwiękowy (powyżej 16000 Hz).
Ponadto wyróżnić można także hałas ustalony lub nieustalony (tj. zmienny w czasie, przerywany). Przykładem tego ostatniego może być hałas impulsowy, składający się z jednego lub wielu zdarzeń dźwiękowych .
Transpozycja do prawa polskiego dyrektywy 2002/49/WE dotyczącej ochrony środowiska przed hałasem nie jest obecnie jeszcze w pełni prawidłowa. Podstawowe braki w transpozycji dotyczą m.in. różnic w kluczowych definicjach powołanych w omawianej dyrektywie. Wynika to z tego, że w rozumieniu dyrektywy „hałas w środowisku” oznacza niepożądane lub szkodliwe dźwięki powodowane przez działalność człowieka na wolnym powietrzu, w tym hałas emitowany przez środki transportu, ruch: drogowy, kolejowy, samolotowy oraz hałas pochodzący z działalności przemysłowej (art. 3 lit. a) Dyrektywy). Zatem należy zauważyć, że definicja hałasu zawarta w dyrektywie różni się od powołanego wprost w art. 3 pkt 5 u.p.o.ś.
Należy wskazać, że dyrektywa 2002/49/WE nie wprowadza pojęcia dopuszczalnego poziomu hałasu, a określa wartości graniczne poziomu hałasu.
Kolejnym pojęciem z zakresu ochrony środowiska przed hałasem jest „wskaźnik hałasu”, który ma zastosowanie do ustalania poziomu hałasu i kontroli warunków korzystania ze środowiska. Możemy wyróżnić dwa rodzaje wskaźników hałasu. Pierwszy ma zastosowanie do ustalania poziomu hałasu emitowanego do środowiska np. przy wydawaniu decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu tj. L Aeq D i LAeq N. Drugi natomiast LDWN i LN odnosi się do prowadzenia długotrwałej polityki w zakresie przedmiotowej ochrony i wykorzystywany jest przy tworzeniu map akustycznych oraz opracowywaniu programów naprawczych.
Ochrona przed hałasem w polskim prawie
Zgodnie z art. 113 prawa ochrony środowiska minister właściwy do spraw środowiska, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, określi, w drodze rozporządzenia, dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku kierując się potrzebą zapewnienia należytej ochrony środowiska przed hałasem oraz mając na uwadze przepisy prawa Unii Europejskiej odnoszące się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku.
W rozporządzeniu zostały ustalone:
1) zróżnicowane dopuszczalne poziomy hałasu określone wskaźnikami hałasu LDWN, LN, LAeq D i LAeq N dla następujących rodzajów terenów faktycznie zagospodarowanych:
a) pod zabudowę mieszkaniową,
b) pod szpitale i domy pomocy społecznej,
c) pod budynki związane ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży,
d) na cele uzdrowiskowe,
e) na cele rekreacyjno-wypoczynkowe,
f) pod zabudowę mieszkaniowo-usługową;
2) dopuszczalne poziomy hałasu z uwzględnieniem rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu;
3) okresy, do których odnoszą się poziomy hałasu, jako czas odniesienia.
Jakie są normy hałasu?
Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby
Ochrona przed hałasem w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego
Zgodnie z art. 114 poś przy sporządzaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się tereny, o których mowa w art. 113 ust. 2 pkt 1.2. Jeżeli teren może być zaliczony do kilku rodzajów terenów, o których mowa w art. 113 ust. 2 pkt 1, uznaje się, że dopuszczalne poziomy hałasu powinny być ustalone jak dla przeważającego rodzaju terenu. A jeżeli na terenach zamkniętych oraz na terenach przeznaczonych do działalności produkcyjnej, składowania i magazynowania znajduje się zabudowa mieszkaniowa, szpitale, domy pomocy społecznej lub budynki związane ze stałym albo czasowym pobytem dzieci i młodzieży, ochrona przed hałasem polega na stosowaniu rozwiązań technicznych zapewniających właściwe warunki akustyczne w budynkach. W przypadku zabudowy mieszkaniowej, szpitali, domów pomocy społecznej lub budynków związanych ze stałym albo czasowym pobytem dzieci i młodzieży, zlokalizowanych na granicy pasa drogowego lub przyległego pasa gruntu w rozumieniu ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2019 r. poz. 710, 730 i 1214), ochrona przed hałasem polega na stosowaniu rozwiązań technicznych zapewniających właściwe warunki akustyczne w budynkach.
Ochrona przed hałasem w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
W razie braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oceny, czy teren należy do rodzajów terenów, o których mowa w art. 113 ust. 2 pkt 1, właściwe organy dokonują na podstawie faktycznego zagospodarowania i wykorzystywania tego i sąsiednich terenów; przepis art. 114 ust. 2 stosuje się odpowiednio.
Co o hałasie mówią Sądy Administracyjne?
II SA/Bk 131/19, Ustalanie poziomu emitowanego hałasu w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku
“Faktyczne” zagospodarowanie i wykorzystywanie terenu ma znaczenie w postępowaniu dotyczącym ustalania poziomu emitowanego hałasu tylko wówczas, gdy dla terenu nie obowiązuje plan miejscowy.
II SA/Gl 293/18, Dopuszczalne poziomy hałasu na danym terenie. Przesłanki wydania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu. Podmiot uprawniony do przeprowadzenia ponownych pomiarów akustycznych. Metodyki stosowane przy badaniu dopuszczalnego poziomu hałasu. – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach.
Tereny wyszczególnione w art. 113 ust. 2 pkt 1 p.o.ś. posiadają różny dopuszczalny poziom hałasu dlatego też wymagane jest dokonanie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego rozróżnienia terenów, aby móc je skutecznie chronić. Natomiast, gdy dla danego obszaru nie ma obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla oceny, czy teren należy do rodzajów terenów, o których mowa w art. 113 ust. 2 pkt 1 właściwy organ dokonuje kwalifikacji tegoż terenu z uwzględnieniem faktycznego jego zagospodarowania i wykorzystywania oraz wykorzystania terenów sąsiednich. Nadto, jak stanowi art. 114 ust. 2 ustawy, jeżeli teren może być zaliczony do kilku rodzajów terenów, o których mowa w art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy uznaje się, że dopuszczalne poziomy hałasu powinny być ustalone dla przeważającego rodzaju terenu.
IV SA/Po 406/17, Zidentyfikowanie istnienia w obszarze oddziaływania akustycznego jednego z terenów wymienionych w art. 113 ust. 2 pkt 1 p.o.ś. a stwierdzenie istnienia w sąsiedztwie obszaru nie wymagającego ochrony akustycznej. – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu.
Zidentyfikowanie istnienia w obszarze oddziaływania akustycznego jednego z terenów wymienionych w art. 113 ust. 2 pkt 1 p.o.ś. oznacza, że to ten teren, w konkretnych granicach, podlega ochronie. Nie ma przy tym znaczenia, że w sąsiedztwie znajduje się obszar nie wymagający ochrony akustycznej, np. przemysłowy.
II OSK 757/14, Określenie rodzaju terenu w razie braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego.
W razie braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oceny, czy teren należy do rodzajów terenów, o których mowa w art. 113 ust. 2 pkt 1 p.o.ś., właściwe organy dokonują na podstawie faktycznego zagospodarowania i wykorzystywania tego i sąsiednich terenów.
II OSK 1028/11, Wyznaczanie obszaru oddziaływania hałasu. Określanie dopuszczalnych norm poziomu hałasu. – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego .
Punktem wyjścia dla ustalenia, czy na danym obszarze obowiązują dopuszczalne poziomy hałasu powinno być ustalenie źródła emitującego hałas i zasięgu jego oddziaływania. Jeżeli teren, na który oddziaływuje hałas jest faktycznie zagospodarowany i wykorzystywany w ten sposób, że można zaliczyć go do kategorii wymienionych w art. 113 ust. 2 pkt 1 p.o.ś., to należy ustalić obowiązujące na tym terenie dopuszczalne poziomy hałasu.
II SA/Go 833/08 – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim – zmiana decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu.
1. Decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu (odpowiednio pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska), może ulec zmianie jedynie w przypadkach określonych w art. 115a ust. 7 Prawo ochrony środowiska. Przepis ten stanowi lex specialis w stosunku do przepisów ogólnych k.p.a. regulujących zmianę ostatecznych decyzji administracyjnych.
2. W ramach prowadzonego przez właściwego miejscowo starostę postępowania w sprawie zmiany decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu, ten organ jest również właściwy do ustalenia faktycznego zagospodarowania i wykorzystania terenu zakładu oraz sąsiednich terenów, w przypadku brak miejscowego planu zagospodarowania terenu.
3. Postępowanie w sprawie wydania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu oraz jej zmiany (odpowiednio zmiany pozwolenia) jest postępowaniem z zakresu ochrony środowiska, nie jest postępowaniem regulującym władczo kwestie zagospodarowania przestrzennego. Okoliczność, że z uwagi na brak miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla ustalenia stanu faktycznego sprawy konieczne jest dokonanie oceny czy teren do rodzajów terenów, o których mowa w art. 113 ust. 2 pkt 1 (tj. przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, pod szpitale i domy opieki społecznej, pod budynki związane ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, na cele uzdrowiskowe, na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, na cele mieszkaniowo-usługowe), którą właściwy organ winien dokonać na podstawie faktycznego zagospodarowania i wykorzystania tego i sąsiednich terenów, nie oznacza, iż ustalenia tego, nie może dokonać starosta, uwzględniając wszelkie możliwości dowodowe zgodne z przepisami k.p.a.
Opracowano na podstawie:
1. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Pleśna
2. dr Agnieszka Wąsikowska – Ochrona środowiska przed hałasem