Wariantowanie przedsięwzięcia na etapie oceny oddziaływania na środowisko
W przypadku, kiedy przed wydaniem decyzji środowiskowej jest prowadzona ocena oddziaływania na środowisko, w raporcie konieczne jest szczegółowe wariantowanie przedsięwzięcia. Wskazanie uzasadnienia ich wyboru wraz z określeniem przewidywanego oddziaływania na środowisko. Będzie to dotyczyło m.in. przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia (nazywanego często „wariantem zerowym”), rozwiązania proponowanego przez wnioskodawcę i jego racjonalnego wariantu oraz wariantu najkorzystniejszego dla środowiska. Informacje o ww. wariantach powinny uwzględniać także ich ewentualne oddziaływanie na obszary Natura 2000. Zgodnie z art. 66, ust. 1 ustawy OOŚ opis wariantów w raporcie OOŚ powinien uwzględniać wariant proponowany przez wnioskodawcę oraz racjonalny wariant alternatywny, a także ten najkorzystniejszy dla środowiska.
Ustawa ooś a wariantowanie
Ustawa OOŚ nie dopuszcza możliwości odstąpienia od analizy wariantów lub jej zastąpienia tylko oceną tzw. wariantu zerowego. Nie stanowi on bowiem kolejnego wariantu, lecz jedynie sytuację, w której odstąpiono od realizacji przedsięwzięcia. Wariantowanie może dotyczyć lokalizacji lub przebiegu planowanego przedsięwzięcia, skali lub wielkości, metod budowy, technik eksploatacji itp. Należy mieć na uwadze to, że kryteria ekonomiczne nie mogą być postrzegane jako nadrzędne nad kryteriami ekologicznymi. Wariantowanie przedsięwzięcia musi być przemyślane, a alternatywy danej inwestycji powinny być racjonalne, funkcjonalne i sensownie uzasadnione. Organ wydający decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach ma prawo wybrać wariant bardziej korzystny dla środowiska spośród wariantów przeanalizowanych przez inwestora. Jeżeli inwestor nie wyrazi zgody na wydanie decyzji środowiskowej w wariancie wybranym przez organ, decyzja dla przedsięwzięcia nie może zostać wydana. Ocena alternatyw danego przedsięwzięcia (np. lokalizacji,zakresu) musi nastąpić na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Nie ma możliwości rezygnacji z wariantowania na etapie decyzji środowiskowej i uzupełnienia tego aspektu w ramach ponownej oceny oddziaływania na środowisko prowadzonej przed wydaniem decyzji budowlanej. Na etapie ponownej oceny może już mieć miejsce jedynie wariantowanie techniczne, technologiczne i organizacyjne.
Wariantowanie na obszarach Natura 2000
W sytuacji, gdy mamy do czynienia z przedsięwzięciem, które może znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000, istotne jest przeanalizowanie co najmniej jednego wariantu (wariantowanie przedsięwzięcia) lokalizacyjnego lub konstrukcyjnego, Analiza musi obejmować wariant, który nie będzie generował negatywnego oddziaływania na cele ochrony obszaru Natura 2000.
Co podlega wariantowaniu?
Zgodnie z informacją przedstawioną przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska najczęściej porównuje się ekologiczne skutki inwestycji z sytuacją, która miałaby miejsce, jeśli by jej nie zaplanowano (tzw. niepodejmowanie przedsięwzięcia). Nie jest to jednak wystarczająca analiza wariantów. W wielu przypadkach np. inwestycji liniowych, wariantuje się ich lokalizację – przedstawiając np. wariant najkorzystniejszy przyrodniczo, społeczny czy inwestorski.
Wariantowanie może też dotyczyć rodzajów technologii, rozwiązań technicznych, itp., przy czym musi być jasne które z tych rozwiązań są przedmiotem wniosku.
Przykłady wariantowania
Dla przedsięwzięcia polegającego na budowie drogi. Wariantowaniu podlegają nie tylko przebieg drogi, ale również rodzaje i lokalizacje węzłów, lokalizacje tras dojazdowych, miejsc obsługi podróżnych, usytuowanie obiektów inżynierskich, sposób prowadzenia drogi (tunel, nasyp czy estakada), sposób postępowania z masami ziemnymi, rodzaj wykorzystywanych surowców, warianty dotyczące urządzeń zabezpieczających środowisko przed zanieczyszczeniem, harmonogram prac. Dla przedsięwzięcia polegającego na przebudowie drogi. Wariantowaniu mogą podlegać: rodzaj skrzyżowania, rodzaj nawierzchni drogowej, sposób odwodnienia, rodzaj obiektów inżynierskich, warianty organizacyjne (ograniczenie prędkości, wprowadzenie zakazu poruszania się pojazdów ciężkich), warianty dotyczące urządzeń zabezpieczających środowisko przed zanieczyszczeniem.
Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, wymogiem koniecznym każdego raportu oddziaływania na środowisko jest opis wariantów uwzględniający szczególne cechy przedsięwzięcia lub jego oddziaływania, w tym: a) wariantu proponowanego przez wnioskodawcę oraz racjonalnego wariantu alternatywnego, b) racjonalnego wariantu najkorzystniejszego dla środowiska wraz z uzasadnieniem ich wyboru.
Wariantowanie w orzecznictwie sądowo-administarcyjnym
III OSK 269/21, Wymogi co do alternatywnego wariantu realizacji przedsięwzięcia oddziaływującego na środowisko. – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
Nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której brak jest wariantu alternatywnego, a ponadto za wariant najkorzystniejszy dla środowiska automatyczne jest uznany wariant zaproponowanym przez inwestora do realizacji. Przeczy to bowiem założeniu, że organ orzekający będzie miał do wyboru jeden z przedstawionych wariantów, gdyż w takim przypadku możliwość alternatywnego wyboru wariantu przestaje istnieć.
Warianty przedsięwzięcia powinny się różnić przede wszystkim pod względem sposobu, w jaki przedsięwzięcie w każdym z tych wariantów będzie oddziaływać na środowisko, ponieważ ich rolą jest wskazanie alternatywnych rozwiązań pozwalających to środowisko chronić w jak najpełniejszym wymiarze.
II SA/Gd 601/20, Obowiązek wykazania wszystkich wariantów realizacji przedsięwzięcia oddziałującego na środowisko. – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku
Ustawodawca zakłada wynikającą z istnienia potencjalnej możliwości przedstawienia różnych wariantów planowanej inwestycji, konieczność ich analizy przez inwestora i przedstawienia w taki sposób, by organ wydający środowiskowe uwarunkowania dysponował materiałem do dokonania własnej analizy, który z tych wariantów jest możliwy do realizacji z punktu widzenia zagrożeń dla środowiska. Inwestor nie może więc z góry ograniczać możliwości analizy oddziaływań na środowisko wynikających z różnych wariantów planowanego przedsięwzięcia przez przedstawienie opisu tylko jednej wersji, bądź kilku wersji różniących się w taki sposób, że nie można ich traktować jako wariantów.
II SA/Ol 997/19, Pozorny charakter wariantu alternatywnego – wariantowanie przedsięwzięcia. – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie
Alternatywność oznacza, że wariant ten musi się różnić od wariantu proponowanego przez inwestora w zakresie oddziaływania na środowisko. Alternatywność wymaga, co do zasady, zaproponowania wariantu różnego pod względem kryteriów przestrzennych (jak np. lokalizacja, skala i rozmiar inwestycji) lub technologicznych (jak np. rodzaj użytych materiałów, moc i produktywność zainstalowanych urządzeń).
II OSK 3499/19, Znaczenie wymogu przedstawienia opisu trzech wariantów w raporcie. – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
Celem wariantowania jest niedopuszczenie do podjęcia działalności mogącej negatywnie oddziaływać na środowisko. Skuteczność działań prewencyjnych w indywidualnej ocenie konkretnego przedsięwzięcia uzależniona jest w dużej mierze od jakości opracowanych w raporcie wariantów oraz prawidłowej ich oceny przez organ wydający decyzję środowiskową. Zasada prewencji w ocenie oddziaływania na środowisko wymaga stosowania odpowiednich rozwiązań technicznych i technologicznych, które powinny znaleźć się w opisie wariantów.
II OSK 3327/19, Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko niespełniający wymagań ze względu na przedstawiony racjonalny wariant alternatywny. – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
Warianty przedsięwzięcia powinny się różnić przede wszystkim pod względem sposobu, w jaki przedsięwzięcie w każdym z tych wariantów będzie oddziaływać na środowisko, ponieważ ich rolą jest wskazanie alternatywnych rozwiązań pozwalających to środowisko chronić w jak najpełniejszym wymiarze. Przygotowanie opisu racjonalnego wariantu alternatywnego wymaga każdorazowo przeprowadzenia indywidualnej oceny danego przedsięwzięcia pod kątem jego oddziaływania na środowisko w sytuacji, gdyby ten wariant miał być zrealizowany.
II OSK 1476/19, Brak przedstawienia w raporcie wariantu alternatywnego. – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
Jeżeli w treści wariantu rozpatrywanego i ocenianego przez organ I instancji brak jest racjonalnego wariantu alternatywnego, to narusza to normę z art. 66 ust. 1 pkt 5 ustawy z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko. Dotyczy to również braku analizy i oceny powyższego pominiętego wariantu w zakresie ustalenia jego przewidywanego oddziaływania na środowisko w przypadku jego realizacji, który to obowiązek nakłada art. 66 ust. 1 pkt 6 tej ustawy. Tego rodzaju wada oznacza istotną wadliwość całego raportu.
II SA/Bk 583/19, Warianty przedsięwzięcia oddziaływującego na środowisko. – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku
Nie jest uzasadnione kierowanie się wyłącznie przesłankami ekonomicznymi w taki sposób, że skorzysta na tym inwestor a skutki w przyszłości poniesie środowisko. Elementy te powinny podlegać rozsądnemu osądowi i ocenie, która to ocena spoczywa na organach administracji publicznej. Tym bardziej zatem uzasadnienie decyzji środowiskowej, w której dokonano wyboru wariantu inwestorskiego powinno zawierać ocenę wariantów, uargumentowanie wyboru i wskazanie, jakimi przesłankami kierował się organ przy dokonanym wyborze. Nie wyklucza to sięgnięcia również do wiedzy specjalistycznej organów uzgadniających i opiniujących.
Opracowano: na podstawie wyroków Sądów Administracyjnych
