Jakie przedsięwzięcia?
Zgodnie z art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest wymagane dla planowanych przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.
Rada Ministrów w rozporządzeniu z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko zwanego dalej „rozporządzeniem” określiła:
1) rodzaje przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2) rodzaje przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko;
3) przypadki, gdy zmiany dokonywane w obiektach lub warunkach ich realizacji bądź eksploatacji (funkcjonowania) są kwalifikowane jako przedsięwzięcia, o których mowa w pkt 1 i 2.
Zatem jeżeli przedsięwzięcie ze względu na rodzaj, parametry techniczne oraz zasięg potencjalnego oddziaływania na środowisko zalicza się do grupy przedsięwzięć wymienianych w ww. rozporządzeniu, wówczas wymaga uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.
Podstawowe założenia dotyczące kwalifikacji
1) jeżeli planowana inwestycja posiada elementy, które można przypisać do przedsięwzięć ujętych w § 2 i w § 3 (np. zakład posiadający: instalację do wytwarzania podstawowych produktów lub półproduktów chemii organicznej przy zastosowaniu procesów chemicznych oraz oczyszczalnię ścieków przemysłowych lub stację bazową telefonii komórkowej), nie należy rozdzielać przedsięwzięć tylko potraktować je jako mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2) jeżeli planowane przedsięwzięcie posiada cechy umożliwiające przypisanie go do dwóch lub więcej punktów wewnątrz jednego paragrafu (2 lub 3), to rozstrzygnięcie, który to punkt (wewnątrz § 2 lub 3) jest mniej istotne, ponieważ skutek pozostaje niezmienny, a w trakcie screeningu oraz oceny oddziaływania na środowisko należy
poddać analizie wszelkie oddziaływania wynikające z realizacji, eksploatacji lub likwidacji przedsięwzięcia; niezbędne jest jednak właściwe określenie, do której spośród dwóch ww. grup przedsięwzięcie przynależy;
3) jeżeli inwestycja zawiera element wyraźnie przewidziany w § 2 lub 3, a także inne elementy, których nie ujęto w rozporządzeniu, to zasadne byłoby poddanie screeningowi i/lub ocenie oddziaływania na środowisko całą inwestycję;
4) analizując przedsięwzięcie odnośnie jego występowania w rozporządzeniu należy uwzględnić wszelkie punkty rozporządzenia (np. instalacja do produkcji wyrobów ceramicznych za pomocą wypalania, o zdolności produkcyjnej mniejszej niż 50 ton na rok, może spełnić warunek przewidziany dla zabudowy przemysłowej);
5) przebudowa lub rozbudowa obiektów wymienionych w § 2 ust. 1 lub § 3 ust. 1, będzie przedsięwzięciem mogącym znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli dotyczy tych obiektów w ścisłym sensie; za przedsięwzięcia takie nie należy uznawać przebudów dotyczących wyłącznie urządzeń lub elementów „peryferyjnych” związanych z przedsięwzięciami mogącym znacząco oddziaływać na środowisko (pod warunkiem, że
nie są one wprost wymienione w rozporządzeniu jak np. tłocznie); innymi słowy – przebudowy/rozbudowy obiektów z § 2 ust. 1 lub § 3 ust. 1, aby były traktowane jako przebudowy tych obiektów, nie mogą dotyczyć tylko elementów peryferyjnych takich obiektów;
6) wymienione w rozporządzeniu przedsięwzięcia dotyczą budowy (lub innych działań inicjowanych od podstaw), w tym takiej rozbudowy (przebudowy) obiektu, która skutkuje tym, że przedsięwzięcie zostanie sklasyfikowane jako ujęte w § 2 ust. 1 lub § 3 ust. 1; także w przypadku przedsięwzięć nie wymienionych w § 2 ust. 1 lub § 3 ust. 1, kiedy rozbudowa zmierza do realizacji takich obiektów/procesów, nie będziemy mieli do
czynienia ze zmianą przedsięwzięcia niewymienionego w rozporządzeniu, która to zmiana – prowadząc nawet do realizacji przedsięwzięcia z § 2 ust. 1 – również nie jest przewidziana w rozporządzeniu, a będzie to realizacja przedsięwzięcia wskazanego w § 2 ust. 1 lub § 3 ust. 1;
7) remonty w rozumieniu ustawy Prawo budowlane nie są przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko;
8) klasyfikując przedsięwzięcie jako mogące znacząco oddziaływać na środowisko, w przypadkach kiedy opis zamieszczony w przytoczonym rozporządzeniu (jak i w niniejszym przewodniku) pozostaje niejednoznaczny, należy posiłkować się zapisami Dyrektywy Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne
85/337/EWG oraz jej interpretacją.
Rola organu prowadzącego postępowanie w kwalifikacji
Ugruntowane już i nie budzące wątpliwości stanowisko sądów administracyjnych nakazuje przyjąć, iż postępowanie administracyjne nie ma charakteru ściśle formalnego. Decydujące znaczenie zawsze powinny mieć rzeczywiste intencje wnioskodawcy, a nie sam tytuł, czy nawet literalne jego brzmienie. Obowiązek dokładnego ustalania przedmiotu żądania zgłoszonego przez stronę wynika przede wszystkim z przepisów określających ogólne zasady postępowania, w tym art. 9 k.p.a. (przykładowo wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 sierpnia 2010r. sygn. akt I OSK 1428/09 publ. w internetowej bazie orzeczeń NSA). Zważyć nadto należy, iż w każdym postępowaniu przed organem władzy publicznej obowiązuje ugruntowana w europejskiej kulturze zasada falsa demonstratio non nocet, w myśl której podstawowe znaczenie ma istota sprawy, a nie jej oznaczenie, a błędne oznaczenie sprawy nie powinno pociągać za sobą automatycznie odmowy jej rozpoznania w danym trybie (m.in. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 grudnia 1996 r., sygn. akt K 25/95, czy wyrok z dnia 19 marca 2001 r., sygn. K 32/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 50).
Przytoczyć w tym miejscu można stanowisko prezentowane w judykaturze w którym wskazuje się, iż pisma stron postępowania, które często nie posiadają dostatecznej wiedzy na temat procedury administracyjnej, organ administracji publicznej winien z poszanowaniem zasad ogólnych wyrażonych w art. 6 i nast. k.p.a., zawsze interpretować tak, aby umożliwić stronie najpełniejszą obronę jej woli oraz praw jako strony postępowania administracyjnego. Organ z uwzględnieniem okoliczności faktycznych i prawnych indywidualnej sprawy, winien rozpoznawać wnioski strony zgodnie z ich treścią, jeżeli natomiast, wobec treści pisma nie jest możliwe jednoznaczne ustalenie woli strony co do zakresu jej żądania, bądź istotnych dla sprawy okoliczności, organ zobligowany jest zwrócić się do strony z zapytaniem odnośnie treści jej żądania i jednocześnie pouczyć o ewentualnych wymogach formalnych, niezbędnych do realizacji stosownych wniosków (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 października 2010r. sygn. akt II OSK 1488/09 publ. w LEX nr 746579).
Źle zakwalifikowane przedsięwzięcie i co dalej?
Organ wydający decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach ma prawo zwrócić uwagę inwestora na błędną kwalifikację przedsięwzięcia i przeprowadzić własną.
Zaznaczyć należy, iż składana przez inwestora kwalifikacja przedsięwzięcia nie ma charakteru wiążącego dla organu; jest dowodem, który jak każdy inny dowód podlega ocenie organu. Organ administracji publicznej na podstawie całokształtu materiału dowodowego winien ocenić, czy dana okoliczność została udowodniona – art. 80 k.p.a. To zaś oznacza, że także dokument złożony przez stronę – kwalifikacja przedsięwzięcia podlega ocenie organu. Ocena wartości dowodowej kwalifikacji przedsięwzięcia, jego wiarygodności i przydatności dla rozstrzygnięcia sprawy należy do obowiązków organu, gdyż to organ administracji rozstrzyga sprawę.
Powołanie biegłego w postępowaniu administracyjnego
Zgodnie z art. 84 § 1 kpa gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ administracji publicznej może zwrócić się do biegłego lub biegłych o wydanie opinii.
Biegli w swojej opinii nie przedstawiają organowi swoich uwag, co do stanu faktycznego, lecz udzielają informacji o stanie faktycznym na podstawie posiadanych wiadomości specjalnych . Wywnioskować można, iż jest to podstawowa różnica między środkiem dowodowym, jakim jest świadek, a biegłym – gdyż świadek przekazuje informacje na temat tego, co słyszał i widział, natomiast biegły zaznaje na podstawie swojej wiedzy specjalistycznej.
W art. 84 § 2 kpa ustawodawca wskazał, że wobec biegłych stosuje się przepisy dotyczące świadków. Oznacza to, iż biegły może odmówić składania zeznań, gdy w postępowaniu biorą udział najbliżsi lub może odmówić odpowiedzi na pytanie. Prawo odmowy składania zeznań odnosi się do małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia oraz osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. Z kolei prawo odmowy odpowiedzi na pytanie może zostać wykorzystane w sytuacji, gdy odpowiedź mogłaby narazić biegłego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.
Jaka specjalność biegłego
Zgodnie z wyrokiem NSA w Warszawie z dnia 12 grudnia 2008 roku dowód z opinii biegłego można zastosować, jeżeli istnieje potrzeba pozyskania wiadomości wybiegających poza zwykłą rutynową działalność organu (II GSK 361/08, LEX nr 518210). W myśl z kolei wyroku NSA w Warszawie z dnia 15 września 2010 roku dowód z opinii biegłego powinien być dopuszczony wówczas, gdy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego co do okoliczności faktycznych okaże się, że pełna ocena jego wyników wymaga bliższego poznania reguł istniejących w danej dziedzinie (II OSK 1717/09, LEX nr 746750).
Mając na uwadze, przedmiot opinii biegłego, dotyczący w tym przypadku środowiskowej kwalifikacji przedsięwzięcia, niewątpliwie osoba biegłego winna posiadać wiadomości specjalne obejmujące w swym zakresie zagadnienia z ochrony środowiska, a przede wszystkim oceną oddziaływania na środowisko w procesie inwestycyjnym. W takim przypadku warto skorzystać z wykazu biegłych, które zamieszone są na stronach internetowych Sądów Okręgowych, np. dla Sądu Okręgowego w Szczecinie.
Warto również w tym miejscu zaznaczyć, że osoba biegłego w zakresie ochrony środowiska i oceny oddziaływania na środowisko w procesie inwestycyjnym winna posiadać udokumentowane wykształcenie i doświadczenie. Wynika to bezpośrednio z zapisów art. 74a ust. 2 z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U.2018.2081 t.j. z dnia 2018.10.31), gdzie wskazano, że:
Autorem prognozy oddziaływania na środowisko, raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko oraz raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, a w przypadku zespołu autorów – kierującym tym zespołem powinna być osoba, która:
1) ukończyła, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym i nauce, co najmniej studia pierwszego stopnia lub studia drugiego stopnia, lub jednolite studia magisterskie na kierunkach związanych z kształceniem w zakresie:
a) nauk ścisłych z dziedzin nauk chemicznych,
b) nauk przyrodniczych z dziedzin nauk biologicznych oraz nauk o Ziemi,
c) nauk technicznych z dziedzin nauk technicznych z dyscyplin: biotechnologia, górnictwo i geologia inżynierska, inżynieria środowiska,
d) nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych z dziedzin nauk rolniczych, nauk leśnych lub
2) ukończyła, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym i nauce, co najmniej studia pierwszego stopnia lub studia drugiego stopnia, lub jednolite studia magisterskie i posiada co najmniej 5-letnie doświadczenie w pracach w zespołach przygotowujących raporty o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko lub prognozy oddziaływania na środowisko lub brała udział w przygotowaniu co najmniej 5 raportów o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko lub prognoz oddziaływania na środowisko.
Choć powyższe wymagania odnoszą się do autorów prognoz ooś oraz raportów o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, to pamiętać należy, że wskazana wiedza i doświadczenie pozostają wymaganiem niezbędnym do poprawnej analizy zagadnień środowiskowych.
Jakiego biegłego wybrać?
Analiza przedstawionych powyżej wymagać wynikających z przepisów prawa, jak również wiedzy i doświadczenia pozwala wskazać, że osoba biegłego winna charakteryzować się nie tylko wpisem na listę biegłych sądowych określonej specjalności (w tym przypadku ochrona środowiska) ale również powinna spełniać wymagania w zakresie właściwego wykształcenia i doświadczenia uprawniające do sporządzania raportów środowiskowych oraz prognoz. Dopiero takie połączenie kompetencji gwarantuje właściwą analizę sprawy oraz dostarczenie organowi prowadzącemu postępowania wiadomości specjalnych pozwalających na poprawną kwalifikację przedsięwzięcia inwestycyjnego.
Opracowano na podstawie:
- Natalia Anna Urbańska – Instytucja biegłego w administracyjnym postępowaniu dowodowym
- Orzecznictwo Sądów Administracyjnych
